سوره ابراهیماِبْراهیم، نام چهاردهمین سوره از قرآن مجید با ۵۲ آیه که در شمارۀ آیات آن اختلاف است: قرّاء بصره ۵۱ آیه، کوفه ۵۲، مدینه ۵۴، شام ۵۵ و دیگر قرّاء ۵۰ آیه ذکر کرده‌اند. [۱]
طوسی، محمد بن حسن، ج۶، ص۲۶۹، التبیان، به کوشش احمد حبیب قصیرالعاملی، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
[۲]
طبرسی، فضل بن حسن، ج۳، ص۳۰۱، مجمع البیان، صیدا، ۱۳۳۳ق.
[۳]
آلوسی، محمود، ج۱۳، ص۱۷۹، روح المعانی، بیروت، ۱۳۵۵ق/۱۹۳۶م.
[۴]
سیوطی، الاتقان، ج۱، ص۲۳۵، به کوشش ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۹۶۷م.
از آن در باب صلات سخن رفته است.۱ - شناخت اجمالیاین سوره «با استناد به اقوال محکم‌تر» هفتاد و دومین سورۀ نازل شدۀ قرآن است که از ۸۳۱ کلمه و ۳۴۳۴ حرف ترکیب یافته است [۵]
رامیار، محمود، تاریخ قرآن، ص۵۸۴،تهران، ۱۳۶۲ش.
[۶]
رامیار، محمود، تاریخ قرآن،ص۶۱۱، تهران، ۱۳۶۲ش.
[۷]
رامیار، محمود، تاریخ قرآن،ص۶۱۲، تهران، ۱۳۶۲ش.
۲ - وجه تسمیهدر وجه تسمیۀ آن گفته‌اند که چون در آن از مأموریت حضرت ابراهیم (ع) برای ساختن خانۀ کعبه و دعاهای وی سخن به میان آمده، ابراهیم نامیده شده است. علامه صاوی در حاشیۀ خود بر تفسیرالجلالین پس از ذکر این وجه، در ردّ اشکالی که بر آن نامگذاری کرده‌اند، می‌افزاید که نامگذاری سوره‌ها نوقیفی است. [۸]
صاوی، احمد، ج۲، ص۲۷۹، حاشیه علی تفسیر الجلالین، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
مفسران سورۀ ابراهیم، جز دو آیه ۲۸ و ۲۹، آن را مکّی دانسته‌اند و غالب آنان معتقدند که این دو آیه مدنی است و به روایت ابن عباس و قتاده دربارۀ مشرکان کشته شده در بدر نازل شده است [۹]
طوسی، محمد بن حسن، ج۱، ص۲۶۹، التبیان، به کوشش احمد حبیب قصیرالعاملی، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
[۱۰]
طبرسی، فضل بن حسن، ج۳، ص۳۰۱، مجمع البیان، صیدا، ۱۳۳۳ق.
[۱۱]
قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، ج۱۰، ص۳۳۸،به کوشش ابواسحاق ابراهیم اطیفش، بیروت، ۱۹۶۵م .
[۱۲]
سیوطی، الدّرالمنثور، ج۴، ص۶۹، قم، ۱۴۰۴ق.
۳ - نزول سورهاما دربارۀ زمان نزول سوره اتفاق نظر نیست. براساس روایت مجاهد سورۀ ابراهیم پس از سوره نوح و پیش از سوره سجده ، بنابر روایت عبدالله بن مسعود پیش از سوره ص و پس از سوره ملائکه و به روایت اُبَیّ بن کعب پس از سورۀ سجده و پیش از ملائکه نازل شده است، [۱۳]
ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۲۸-۲۹.
[۱۴]
ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۳۰.
در مصحف حاضر، این سوره پس از سوره رعد و پیش از سورۀ حِجْر قرار دارد.۴ - مضموندر این سوره علاوه بر آن‌که به صورت عام دربارۀ چند تن از پیامبران قوم نوح ، عاد و ثمود سخن رفته، به صورت خاص و مفصل‌تر دربارۀ موسی (ع) و ابراهیم (ع) و نیز رسالت آن دو و نیایش معروف حضرت ابراهیم (ع) پس از کوچ به سرزمین مکه (وادٍ غَیْرِ ذِی زَرْعِ) سخن گفته شده است؛ افزون بر این، مطالبی دربارۀ وحی ، رسالت ، توحید ، قیامت ، و حساب و کتاب آن روز در این سوره آمده است. ۵ - استحباب خواندن سوره ابراهیمگزاردن دو رکعت نماز مستحب در روز جمعه و خواندن سوره ابراهیم و سوره حجر در هر دو رکعت، مورد تأکید واقع شده است. [۱۵]
مصباح المتهجد، ص۳۱۹.
.۶ - فهرست منابع(۱) آلوسی، محمود، روح المعانی، بیروت، ۱۳۵۵ق/۱۹۳۶م. (۲) ابن ندیم، الفهرست؛ (۳) سیوطی، الاتقان، به کوشش ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۹۶۷م. (۴) سیوطی، الدّرالمنثور، قم، ۱۴۰۴ق. (۵) صاوی، احمد، حاشیه علی تفسیر الجلالین، بیروت، داراحیاء التراث العربی. (۶) طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، صیدا، ۱۳۳۳ق. (۷) طوسی، محمد بن حسن، التبیان، به کوشش احمد حبیب قصیرالعاملی، بیروت، داراحیاء التراث العربی. (۸) قرطبی، محمدبن احمد، الجامع لاحکام القرآن، به کوشش ابواسحاق ابراهیم اطیفش، بیروت، ۱۹۶۵م. (۹)رامیار، محمود، تاریخ قرآن، تهران، ۱۳۶۲ش. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «سوره ابراهیم»،ج۲،ص۶۲۷. فرهنگ فقه فارسی مطابق با مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۱،ص۲۳۲. |